Begin 20e eeuw wordt de Biest een kerkdorp

Het dorp Biest-Houtakker is bijna een eeuw geleden gevormd door de gehuchten De Biest en De Houtakker ruimtelijk met elkaar te verbinden door in het midden een kerk en een lagere school te bouwen. De kerk kon mede tot stand komen door een bijdrage uit het kerkenbouwfonds van een rijke Rotterdamse effectenmakelaar dat als voorwaarde stelde dat de kerk gewijd werd aan Antonius van Padua. Zo is de naam Antonius van de kerk, en later van de school en van de eerste hoofdstraat van de nieuwbouwwijk in het dorp gekomen.

De inwoners van het dorp droegen 5.600 gulden bij en 10.000 gulden kwamen voor rekening van de Gemeente van de Biest, die overigens nauwelijks over financiën beschikte en daarom in 1913 toen het geld op tafel moest komen het hele bedrag moest lenen bij de gemeente Hilvarenbeek.

Voor de plaats van de kerk, de pastorie en bijbehorende tuin en kerkhof werd een stuk van de slechte grond langs de Biestsestraat "in de nabijheid van de boterfabriek" aangekocht. De kerk werd ontworpen door architect Jos Margry en werd mede gebouwd door inwoners van Biest-Houtakker. De kolossale pastorie (op de achtergrond), waar de pastoor en zijn bezoekers beschikten over 6 kamers en bediend werden door 3 meiden die eigen meidenkamertjes hadden, werd tegelijkertijd gebouwd.

De nieuwe school

Met de aanstaande komst van een kerk in het dorp verviel het argument dat de kinderen beter in Hilvarenbeek naar school konden gaan aansluitend op de ochtendmis daar. In 1911 werd opnieuw een verzoek gedaan om een school op de Biest. Na de nodige discussie in de gemeenteraad, met name over de kosten, viel in 1913 het positieve besluit. Er werd een stuk grond aangekocht tussen de boterfabriek en de kerk. De gemeenteraad vroeg aan de Gemeente van de Biest om een financiële bijdrage, maar die moest tezelfdertijd geld lenen van de gemeente om bij te dragen aan de kerk, zodat de gemeente voor de hele kosten van 12.206 gulden opdraaide.

De in 1914 in opdracht van de gemeente gebouwde openbare school met twee klaslokalen met aangebouwde "onderwijzerswoning", die uiteraard veel bescheidener van opzet is dan de pastorie, is een creatie van de Hilvarenbeekse architect Antoon Smolders. Het ontwerp van Smolders was in functioneel opzicht modern. De school had een aangebouwd gymnastieklokaal en een aantal inpandige toiletten, en de schoolmeester beschikte over een "studeerkamer" zoals in stadse herenhuizen.

De openbare school begon met 56 leerlingen. Daarvan waren er 6 uit de buurgemeenten Diessen en Moergestel, die werden toegelaten omdat de afstand naar de school in hun gemeente te groot was. De naam Antoniusschool is pas aan de school gegeven, toen die in 1930 tijdens de grote crisis uit kostenoverwegingen door de gemeente werd overgedragen aan de parochie.

Vooruitlopend op de te bouwen kerk werd al drie jaar eerder - zoals het een Brabants dorp betaamt - tegenover de plek waar de kerk moest verrijzen het café Kerkzicht gebouwd, waar de bouwers konden middageten en die van buiten in pension konden.

Café Kerkzicht met de in die tijd moderne voorgebouwde veranda in 1937

De kerk met de pastorie, de school met het aangebouwde huis van de bovenmeester en het vroegere café zijn de vijf beschermde gebouwen binnen de kom van het dorp. Het café is meerdere malen uitgebreid en is nu in gebruik als wok-restaurant.

Het kanaal 

Van 1909 tot 1923 is het Wilhelminakanaal van Oosterhout naar Helmond gegraven, geheel met de hand waar ook veel landarbeiders uit de Biest jaren aan meegewerkt hebben. Hierdoor werd aan de noordoostzijde van het dorp een strook landbouwgrond afgesneden en werden enkele historische verbindingen - zoals de Bosscheweg - onderbroken. Twee ophaalbruggen op een kilometer afstand van elkaar kwamen ervoor in de plaats.

Bij de "Biestsebrug", aan de westkant van het dorp werd een losplaats voor vrachtschepen aangelegd. Tegenover de losplaats kwam een opslagloods, die er nu nog staat.

Het kanaal werd op 4 april 1923 officieel geopend. De opzichter van de graaf-werkzaamheden zag wel brood in het haventje. Tot 1925 was hij haven-meester en daarna bouwde hij voor eigen rekening tegenover de losplaats het café Havenzicht met een winkeltje, dat geregeld bezocht werd door de schippers die hier aanlegden.

In de zestiger jaren verloor de losplaats zijn functie. Het winkeltje verdween en het café werd een uitspanning met een grote speeltuin, in de volksmond de "kikkerspeeltuin" genoemd, die nu nog een grote trekker is.

Enkele jaren geleden werd op de voormalige losplaats een passantenhaventje voor plezierboten aangelegd, dat in het seizoen druk gebruikt wordt.

Het dorp bestaat nu uit één lang noord-zuid lint de Biestsestraat / Hakvoortseweg (voorheen Houtakkerseweg geheten), dat is de doorgaande verbinding tussen de dorpen Moergestel en Hilvarenbeek, en twee lokale dwarswegen. Aan de noordkant van het centrum is dat de lichtbebouwde Akkerstraat die uitkomt op de "Holenakkerbrug" over het kanaal, en aan de zuidkant is dat de sterker bebouwde Beverstraat / Vossenhol die in het noordoosten uitkomt bij het kanaal en in het westen uitloopt in een zandweg door akkerland. In de hoek tussen de Biestsestraat en de Beverstraat, tegenover de kerk, is sinds 1982 met horten en stoten de nieuwbouwwijk Beverakkers aangelegd, waar nu circa de helft van de bevolking woont. 

Winkels

Tot de boterfabriek, de kerk en school gebouwd werden, was het hele stuk Biestsestraat tussen de biest en de Bevertstraat onbebouwd vanwege de drassige grond. Na de bouw van de kerk en de school volgde een periode van recessie als gevolg van de Eerste Wereldoorlog. Hierdoor bleef groei van het dorp uit. Direct na het einde van de oorlog werd het eerste (kleine) boerenhuis gebouwd tussen de school en de kerk, waarin ook een winkeltje gedreven werd. In de volgende jaren werd de Biestsestraat geleidelijk volgebouwd en groeide de bevolking gestadig verder tot rond de 500 inwoners in de veertiger jaren.

Het eerste winkeltje in het dorp tussen de kerk en de school, van Mie de Brouwer, met voor de deur twee zonen

In de loop van de jaren zijn er in de Biest nog drie levensmiddelenwinkels geweest, waarvan er een ook schoppen en rieken en dergelijke verkocht, er was een fietsenwinkel, een magazijn en winkel van de Boerenbond en vier cafés. In de zestiger jaren kwam er een nieuwe levensmiddelenwinkel midden in het dorp in het café Kerkzicht. In de tachtiger jaren werd aan het café een Spar winkel aangebouwd en verdwenen de andere winkeltjes..

Dorpsontwikkeling

Door het uitblijven van geschikte (sociale) woningbouw stagneerde de groei midden zeventiger jaren. Het aantal jonge gezinnen die zich in het dorp konden vestigen liep terug naar nul en het aantal geboortes daalde daardoor zo sterk dat de school met opheffing bedreigd werd. Verlaging van de leerlingennorm door het Rijk voorkwam deze ramp. Pas in 1987 kwamen de gemeente en de provincie tot overeenstemming over een uitbreidingsplan voor het dorp en kon de wijk Beverakkers gebouwd worden. Hierdoor steeg het inwonersaantal naar 800 rond het jaar 2000. In 2012 werd het aantal van 900 inwoners bereikt.

In 2011-2012 werd een klein nieuwbouwwijkje gebouwd langs het stukje Bosscheweg tussen de Biestsestraat en het kanaal. In 2012 is een begin gemaakt aan de laatste uitbreiding van de nieuwbouwwijk Beverakkers met 46 woningen aan De Eekhof, de nieuwe straat die genoemd is naar het eikenbosje dat tussen Driehuizen en de Beverakkers gelegen heeft.In 2013 is begonnen met het bouwen van een nieuw dorpscentrum bestaande uit de "brede school" en aansluitend een multifunctioneel ontmoetingscentrum op de plek van de huidige school, zodat na 100 jaar de vernieuwde school in gebruik genomen kan worden.

In het binnengebied tussen de Akkerstraat en de Biestsestraat aansluitend aan het nieuwe dorpscentrum kunnen in de toekomst nog een aantal seniorenwoningen en starterswoningen gebouwd worden, waardoor het aantal inwoners geleidelijk kan doorgroeien naar circa 1.100.